KREATYWNOŚĆ (W) PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI – O ludziach starych nierzadko mówi się w dużym uproszczeniu, traktując ich protekcjonalnie, podkreślając ich nieaktualność i nieprzystosowanie do wymagań współczesnego świata. Tymczasem subpopulacja osób starszych, podobnie jak każda grupa wiekowa, jest mocno zróżnicowana. Podobnie podejście człowieka do własnej starości oraz starości w ogóle jest sprawą indywidualną i uwarunkowane jest wieloma czynnikami, wśród których wymieniane są najczęściej: wiek, wykształcenie, stan cywilny, czy stan zdrowia. W obliczu starzenia się społeczeństw, szczególnie istotnym wydaje się pytanie o możliwość przygotowania się do tego ostatniego etapu życia. Odpowiedź na nie jest pozytywna, choć bez wątpienia wiele osób pozwoli się starości zaskoczyć. Obiecujące wydaje się odniesienie procesu przygotowania się do starości do całożyciowego rozwoju potencjału człowieka, w tym jego tendencji twórczej. Podstawę dla takiego ujęcia stanowić mogą egalitarne koncepcje twórczości, w tym koncepcja twórczości codziennej.
Pojęciem kluczowym dla zaprezentowanych rozważań jest kreatywność – rozumiana jako indywidualna cecha charakteru człowieka, pozwalająca mu na ekspresję posiadanych pragnień i talentów, dokonywanie nowych i wartościowych zmian w sobie, swoim życiu, a także otoczeniu. Stanowi ona podstawowy warunek twórczości (Szmidt 2010).
W relacjonowanych badaniach uczestniczyły osoby w późnej dorosłości. Poznanie ich punktu widzenia w kontekście wywołanego tematu okazało się w dwójnasób znaczące. Po pierwsze dlatego, że badani zaprezentowali swoją aktualną aktywność twórczą oraz usytuowali ją na tle historii swego życia, co pozwoliło na wyodrębnienie zdarzeń szczególnie ważnych dla rozwoju ich pasji i talentów.
W książce przedstawiono opowieści kilkuosobowej grupy seniorów o drodze dochodzenia do odkrycia i realizacji własnej pasji. Narratorzy, opowiadając o swojej aktywności twórczej, wyodrębniali najważniejsze związane z nią fakty, a także osiągane efekty, swego rodzaju sukcesy. Czyniąc to eksponowali te idee, które skłonni są uznawać za najbardziej znaczące i wyróżniające drogę ich rozwoju. W przypadku Henryka było to odkrycie rozwiązania przynoszącego ponadprzeciętne efekty w elektroakustyce: Chyba jestem jedynym człowiekiem ma świecie, który widział kształt fali dźwiękowej jaka jest emitowana przez kolumnę, przez otwór bass-refleksu. Dla innych, tak jak Wandy i Elżbiety szczególnie istotne okazało się odkrycie swojego środka wyrazu i poczucie spełnienia odnalezione w aktywności twórczej: Dopiero jak zaczęłam malować, to zaczęłam widzieć. Zaczęłam wtedy dużo rzeczy dostrzegać (Elżbieta); Miałam życie burzliwe, całe moje życie od urodzenia było wyjątkowo utkane. I moja poezja o tym mówi (Wanda).
Z badań wyłonił się barwny obraz biografii seniorów. Trzeba jednak przyznać, że pomimo różnic w przebiegu ich życia, odmiennych okoliczności odnajdywania swej pasji, dzięki której możliwe stało się ujawnienie kreatywności, badani w każdym przypadku zapewniali o nadawaniu jej dużego znaczenia. Amatorska aktywność twórcza, którą zwykle rozpoczynali już na wcześniejszych etapach życia, a która jest wciąż kontynuowana, w czasie emerytury zyskała także inny wymiar.
Próba opisania twórczych dróg seniorów – amatorów stanowiła wyzwanie, któremu należy mieć nadzieję, udało się sprostać. Pozostaje też ufać, że potencjalny odbiorca zgodzi się uznać znaczenie opisywanych problemów i zechce poznać przedstawione treści.
Zapraszam do lektury.
Aldona Małyska
Spis treści:
Wprowadzenie s. 5
Rozdział I.
Wybrane problemy teoretyczne w obszarze twórczości s. 16
1.1. Pojęcie twórczości s. 16
1.2. Wieloaspektowe ujmowanie twórczości s. 21
1.3. Postawa twórcza, twórczy styl życia i twórczość codzienna s. 43
1.4. Korzyści wynikające z rozwoju potencjału twórczego s. 53
Rozdział II.
Późna dorosłość a twórcza samorealizacja s. 61
2.1. Późna dorosłość, starość, starzenie się i ludzie starzy – wyjaśnienia terminologiczne s. 61
2.2. Późna dorosłość jako przedmiot zainteresowania nauk społecznych s. 70
2.3. Potrzeby człowieka w okresie późnej dorosłości s. 79
2.4. Potencjał późnej dorosłości s. 95
2.5. Późna dorosłość czasem rozwoju i działań twórczych s. 104
2.5.1. Twórcza samorealizacja s. 111
2.5.2. Aktywność terapeutyczna i integracja przez sztukę s. 122
Rozdział III.
Koncepcja i przebieg procesu badawczego s. 134
3.1. Strategie i metody poznawania fenomenu twórczości s. 134
3.2. Orientacja badawcza s. 141
3.3. Cel i problematyka badawcza s. 146
3.4. Metoda pozyskania i analizowania materiału badawczego s. 148
3.4.1. Podejście (auto)biograficzne w pedagogice s. 149
3.4.2. Wywiad narracyjny jako sposób poznawania kreatywności badanych s. 156
3.4.3. Przebieg badań i sposób opracowania materiału badawczego s. 163
3.5. Dobór uczestników badań i krótka charakterystyka narratorów s. 169
Rozdział IV.
Twórcze życie i twórczość w życiu – opowieści narratorów s. 175
4.1. Tło historyczne, ważne wydarzenia i znaczące osoby – czyli jak to się zaczęło? s. 177
4.2. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość. Twórcze drogi narratorów s. 192
4.3. Zasoby wewnętrzne narratorów i ich znaczenie dla aktywności twórczej s. 228
4.4. Działania twórcze a późna dorosłość – ich natura i znaczenie s. 234
4.5. Codzienność a twórcza aktywność narratorów s. 243
4.6. Praca zawodowa a twórcza aktywność narratorów s. 246
4.7. Otoczenie społeczne a aktywność twórcza narratorów s. 248
Autokreacja narratorów na tle własnych historii życia – zakończenie s. 256
Bibliografia s. 267
Wydawnictwo UWM w Olsztynie
książka jest dostępna w pod następującym linkiem:
http://wydawnictwo.uwm.edu.pl/sklep
