Terminem innowacje pedagogiczne zwykło określać się wyspecjalizowaną formę działalności oraz produktów składających się na ogół innowacyjnych doświadczeń współczesnego świata. Są to zmiany typu rozwojowego, powodujące wzbogacenie kultury wychowania o nowe wartości. Zmiany takie – jak określa to Roman Schulz – powodują przejście od stanu „dobrego” do „lepszego”, niosą ze sobą postęp. Są to po prostu nowe składniki pedagogicznego doświadczenia (R. Schulz 1996, s. 59). W literaturze naukowej podkreśla się znaczącą rolę nauczyciela w procesie wprowadzania innowacji do rzeczywistości szkolnej. Jej realizacja wymaga od podmiotu wielostronnych kwalifikacji (umiejętności diagnozowania aktualnej sytuacji, uzasadniania zmian, czy wiedzy z dziedziny, której innowacja dotyczy). Kompetencje twórcze wpisane są w zawód nauczyciela (S. Kawula 1999, s. 246). Wszakże działania doskonalące mikrosystem szkoły podejmują przede wszystkim ci nauczyciele, którzy czegoś poszukują, z czegoś są niezadowoleni, nie mogą pogodzić się z panującą powszechnie rutyną i schematyzmem metodycznym. W ten nurt poszukiwań wchodzą współcześnie inicjatywy na rzecz zwiększenia efektywności szkoły (A. Hoffa 1981, s. 75).
Podstawowym warunkiem wprowadzania innowacji jest krytyczna ocena istniejącego stanu rzeczy, mają one wówczas na celu likwidację dostrzeganych słabych stron systemu (C. Barański 1986, s. 15). Podejmowane zaś powinny być w ramach tzw. ruchu oddolnego, na zasadzie pełnej dobrowolności i bez administracyjnego nakazu czy przymusu (A. Hoffa 1981, s. 75).
Analiza obecnych innowacji – zwraca uwagę Maria Jakowicka – wskazuje na stosunkowo małą liczbę nauczycieli, którzy włączyli się w proces działań innowacyjnych. Natomiast ci, którzy je podejmują, tworzą koncepcje bardzo fragmentaryczne, często bez głębszej świadomości celów wprowadzanej zmiany (1995, s. 434). Niezrozumienie istoty i celu wprowadzania innowacji prowadzi niejednokrotnie do nieporozumień i konfliktów w zespole nauczycielskim (D. Rusakowska 1997, s. 36). Dlatego świadomość innowacyjną należy budzić już wśród adeptów zawodu nauczyciela. W tym celu studenci przygotowywani do przyszłej pracy nauczyciela w trakcie zajęć w szkołach wyższych winni otrzymywać informacje na temat innowacji pedagogicznych, aby na tej podstawie w swojej przyszłej pracy móc już podejmować działania projektujące i wdrożeniowe. Wydaje się wobec tego, że warto poznać stan wiedzy studentów na temat innowacji pedagogicznych, a także formułowanych przez nich sugestii dotyczących form przekazu informacji tę wiedzę budujących. Taki też cel przyjęto w postępowaniu badawczym, którego wyniki zamieszczono poniżej.
Innowacje pedagogiczne – wprowadzenie teoretyczne
Za prekursora w dziedzinie innowacji uznaje się Schumpetera, który w 1912 roku stworzył teorię dotyczącą innowacji, stanowiącą część teorii rozwoju gospodarczego. Rozwój badań nad procesami innowacyjnymi w gospodarce dokonał się znacznie później, bo na początku lat pięćdziesiątych. Natomiast w dziedzinie innowacji pedagogicznych nastąpiło to na Zachodzie w połowie lat sześćdziesiątych, zaś w Polsce rozpoczęło się z początkiem lat siedemdziesiątych (D. Rusakowska 1995, s. 92). Zainteresowanie innowacjami pedagogicznymi można podzielić na dwa nurty, z których pierwszy określany jest jako teoretyczno – badawczy, drugi zaś jako praktyczny (Tamże, s. 96).
Pojęcie innowacji jest otwarte i dosyć pojemne, w jego rodzinie znaczeń mieszczą się zmiany, reformy, czy eksperymenty. Ponadto jest ono wielozakresowe, gdyż według klasyfikacji K. Kaplana można innowacje rozumieć jako bliżej nieokreśloną zmianę; immanentną zmianę systemu; zmianę naruszającą system i ujmować w aspekcie teoretyczno – systemowym. W pierwszym z wyżej zaproponowanych znaczeń innowacja: oznacza każdą zmianę w obszarze wychowania, wprowadzanie nowości, ciąg zdarzeń – których początek jest niewyjaśniony i nierzadko postrzegany jako przypadkowy. Drugie znaczenie wskazuje na wzrost efektywności systemu, dostosowanie systemu do zmienianego otoczenia albo zmodyfikowanych warunków wewnętrznych – innowacje działają stabilizująco na system. Trzecie znaczenie innowacji wykracza poza modernizację i wzrost osiągnięć istniejącego systemu, obejmuje także reorientację na nowe cele systemu, normy postępowania i wzory zachowań. W ostatnim – czwartym znaczeniu innowacja określona jest jako próba rozwiązania problemów systemu i ma znaczenie w przekształcaniu społeczeństwa. Dwie pierwsze możliwości akcentują cel, którym jest ulepszenie szkoły a zatem zmiana w jej elementach i zakresach działalności. Natomiast ujęcie trzecie i czwarte dotyczą przebudowy szkoły, oznaczają zmianę tkwiących w niej elementów i relacji miedzy nimi, co jest równoznaczne ze zmianą założeń, celów i funkcji szkoły (Tamże, s. 96-97). Najliczniej definicje innowacji odnoszą się do drugiego z wymienionych znaczeń, gdy jest ona pojmowana jako każda próba mająca na celu wprowadzenie świadomie i z rozmysłem do systemu nauczania zmiany w celu polepszenia tego systemu (Tamże, s. 98).
Pojęcie innowacji rozumiane może być również czynnościowo – jako proces tworzenia i przyswajania nowych rozwiązań, jak czynność planowania i realizacji programu zmiany; jako całościowy cykl projektowania i/lub zastosowania nowości – tutaj innowacja jest synonimem zachowań innowacyjnych podmiotu. Innowacja, może być ponadto pojmowana w sposób rzeczowy – jako wytwór aktywności twórczej podmiotu, jako treść przedsięwzięcia rozwojowego albo program zmiany, nowy element kultury podlegający projektowaniu i wdrożeniu w procesie innowacyjnym (R. Schulz 1992, s. 201; 1996, s. 52).
Kwestia kryteriów oceny innowacji rozpatrywana może być w sposób węższy, bądź szerszy. W pierwszym przypadku problem kryteriów dotyczy tylko samych innowacji rozumianych rzeczowo lub czynnościowo. Natomiast w sensie szerszym innowacja oceniana jest w związku z innymi czynnikami decydującymi o jej wartości, zaś odnoszącymi się do: twórcy, procesu, wytworu, aktywności nowatorskiej i wreszcie do odbiorcy – indywidualnego albo społecznego (R. Schulz 1996, s. 53).
Wśród proponowanych podziałów innowacji wskazać można takie, w których wymienia się: innowacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki. Inny podział to: innowacje programowe, metodyczne, organizacyjne oraz dotyczące oceniania. Możliwe są ponadto innowacje mieszane np. dydaktyczno – wychowawcze, programowo – metodyczne i in. Według kryterium zakresu wymienić można innowacje dotyczące jednego, kilku bądź wszystkich przedmiotów oraz takie, którymi objęta jest cała szkoła, jej część np. oddział, grupa, czy klasa (D. Rusakowska, s. 33-34).
Innowacje powstają za sprawą działań, które określa się mianem twórczości pedagogicznej, postępu czy nowatorstwa pedagogicznego (R. Schulz 1992, s. 202-203).
Julian Radziewicz (2003, s. 83-90) zestawiając funkcjonujące w literaturze stanowiska, po dokonaniu wyboru tych, które jego zdaniem są najistotniejsze, a także określeniu możliwości w zakresie ich realizacji, przedstawia następujące warunki podejmowania pedagogicznych decyzji innowacyjnych:
- Każda innowacja pedagogiczna ma swojego autora (autorów może być również wielu). Rozwiązanie takie jest efektem po pierwsze czyjegoś pomysłu, po drugie zaś czyjejś pracy nad wdrożeniem tego pomysłu do praktyki edukacyjnej. Działaniom takim towarzyszy podjęcie ryzyka przez konkretnego pedagoga. W większości przypadków jest tak, że wprowadzając innowację jej autor korzysta z wcześniejszych osiągnięć, wzorów i inspiracji, nierzadko przenosi rozwiązania funkcjonujące w innych, pokrewnych dziedzinach wiedzy, dostosowując je do wymogów uprawianej dyscypliny. Jednakże nie powoduje to ograniczenia waloru oryginalności innowacji, natomiast może służyć zmniejszeniu poczucia niepewności co do jej powodzenia.
- Każda innowacja jest wyrazem niezadowolenia z dotychczasowego stanu rzeczy. Należy wszakże pamiętać o tym, że sensem wprowadzenia innowacji pedagogicznej jest skuteczność. Wobec tego mija się z celem taka zmiana, która wypiera stare, dotychczas stosowane i sprawdzone, co więcej efektywne metody – wprowadzając w ich miejsce nowe, niekoniecznie lepsze rozwiązania.
- Każda innowacja pedagogiczna wyrasta z koncepcji o charakterze prakseologicznym. Jednak zmiany w kategoriach czynności, metod, technik, oddziaływań, czy organizacji, powinny być poprzedzone namysłem w kategoriach aksjologicznych i teleologicznych. Innowacja powinna być nie tylko sensowna, opłacalna, czy sprawna – ale przede wszystkim skierowana na osiągnięcie pewnego, wyznaczonego i uznanego celu.
- Każda innowacja pedagogiczna jest wprowadzana w warunkach niepewności. Powodów tego upatrywać należy w następujących czynnikach:
- Innowacja pedagogiczna jest wprowadzana przez człowieka, z ludźmi, dla ludzi i często wbrew ludziom. Nierzadko ludzkich reakcji na zaistniałe sytuacje przewidzieć się nie można, w związku z czym także konsekwencje podejmowanych innowacji są trudne do przewidzenia.
- Poza tym występują tutaj liczne zmienne kontekstowe – społeczne, ekonomiczne, administracyjno-organizacyjne, prawne, materialne, ideologiczno-polityczne, ekologiczne, kulturowe, religijne itd., z czego wynika, że nie można przewidzieć skutków działania, jeśli nie można określić, co i kiedy wpłynie na modyfikację podejmowanego przedsięwzięcia innowacyjnego.
- Każda innowacja pedagogiczna powinna być kontrolowana w toku jej realizacji. Chodzi tutaj o to, aby pedagog-eksperymentator nieustannie czuwał nad przebiegiem wprowadzanej zmiany, pozwoli to na wycofanie się w porę z przedsięwzięcia, które mogłoby szkodzić uczniom. Ocena innowacji dokonana w kategoriach etycznych jest bardzo ważnym warunkiem podejmowania decyzji innowacyjnych w pedagogice.
- Każda innowacja pedagogiczna jest podejmowana z myślą o jej kontynuacji. Nauczyciel bardzo rzadko podejmuje decyzję innowacyjną, z intencją o jej jednorazowym zastosowaniu. Aczkolwiek trzeba pamiętać o tym, że to co przyniosło pożądane efekty w miejscu pracy i działalności jednego innowatora, może okazać się mało wydajne lub zupełnie nieskuteczne w pracy innego nauczyciela.
Jednakże zanim dojdzie do planowych zmian nauczyciel powinien posiąść niezbędną dla ich efektywności wiedzę i umiejętności. Chcąc doskonalić dorobek swoich poprzedników powinien podejmować aktywność samokształceniową, polegającą na studiowaniu aktualnej literatury i czasopiśmiennictwa przedmiotowego oraz prezentować w swej działalności zawodowej postawę twórczą (P. Tyrała 1998, s. 222). Walory te należy budzić i rozwijać już w trakcie studiów, tak aby absolwent uczelni został kiedyś nauczycielem – „nowatorem”. Chodzi tutaj o „rozwijanie sił twórczych i zdolności innowacyjnych”, „kompetencji innowacyjnych” oraz „wyposażenie studentów w umiejętności alternatywnego myślenia, w dyspozycje do poszukiwań innowacyjnych rozwiązań i do twórczości pedagogicznej” (T. Giza 1996, s. 377). Rozpoczynający pracę młody nauczyciel będzie wówczas czuł się mniej zagubiony wśród wielości wyzwań i zmienności świata, zaś dla nowo pojawiających się problemów znajdować będzie nowatorskie (skuteczne) rozwiązania.
Prezentacja wyników badań
Badania sondażowe przeprowadzono w styczniu 2003 roku w grupie 120 studentów IV i V roku Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie. Badani studenci reprezentowali następujące kierunki o specjalności nauczycielskiej: wczesna edukacja zintegrowana, filologia polska, matematyka, biologia i historia. W ramach badań podjęta została próba określenia znajomości wśród studentów zagadnienia innowacji pedagogicznych, „popularności” tego typu działań w badanej grupie, a także określenie źródeł, z których studenci czerpią informacje na ten temat.
Proponowane przez studentów określenie pojęcia – innowacja pedagogiczna
Najwięcej zróżnicowanych odpowiedzi udzielali studenci na kierunku wczesna edukacja zintegrowana. Osoby te innowację pedagogiczną przedstawiały jako: zmianę w systemie kształcenia; nowe pomysły nauczycieli wdrażane do ich pracy z uczniami; nowatorskie podejście do problemów pojawiających się w toku działalności dydaktyczno- wychowawczej; nowość, której jeszcze nie było bądź była ale w innej postaci; działania i przekształcenia ulepszające; uaktualnianie stanu wiedzy, podyktowane przeobrażeniami dokonującymi się w świecie, na które pedagogika musi reagować. Ponadto podkreślony został walor twórczego charakteru pracy nauczycielskiej, wprowadzanie do niej oryginalnych rozwiązań, po to, by uczniów zaciekawić. Podkreślano te udoskonalenia, które równocześnie minimalizują schematyzm działań, różnicują oferty kierowane do uczniów.
Wśród studentów na kierunku filologia polska, dominowało rozumienie innowacji pedagogicznych jako nowoczesnych metod nauczania; nowe spojrzenie na ucznia ale również na rolę, jaką w rzeczywistości szkolnej odgrywać ma nauczyciel; wskazywano na rozwiązania, które ułatwiają pracę z młodzieżą (wg respondentów) tzw. trudną, zdolną, czyli różniącymi się od innych. Podstawę dla tego typu działań badani dostrzegali z jednej strony w doświadczeniu zdobywanym przez nauczycieli w toku wielu lat pracy, z drugiej zaś w odkryciach nauk psychologicznych i pedagogicznych. Innowacje rozumiane były także jako działania eksperymentalne.
Podobne odpowiedzi udzielane były przez studentów na kierunkach: biologia, historia i matematyka. Według tej grupy badanych innowacje pedagogiczne to: nowe metody, techniki i środki dydaktyczne; eksperymentalne rozwiązania; odległe od tradycyjnych sposoby pracy nauczyciela, które pozwalają na samorealizowanie się uczniów; dostosowanie się pracy w szkole do potrzeb współczesnego, dynamicznie rozwijającego się świata. W grupie tej jednak pojawiły się również odpowiedzi wskazujące na nieznajomość pojęcia innowacja pedagogiczna. Studenci ci odpowiadali, że zagadnienie to jest im obce i nigdy się nad nim nie zastanawiali. Tego typu odpowiedzi udzieliło 7,5% badanych (tj. 9 osób).
Należy zwrócić uwagę na dużą zbieżność proponowanych odpowiedzi z funkcjonującymi w literaturze propozycjami określenia innowacji pedagogicznych. Podkreślano tutaj przede wszystkim aspekt nowości, oryginalności, powiązania z twórczością nauczycielską. Generalnie pojęcie to jest badanym studentom znane i w sposób właściwy tłumaczone są jego przesłanki.
Podział innowacji pedagogicznych
Najczęściej wymieniane, a zatem również znane studentom innowacje realizowane w rzeczywistości szkolnej dotyczyły procesu kształcenia (54,1%) i oceniania pracy uczniów (53,3%). Kolejne wg stopnia popularności to innowacje metodyczne (38,3%) i programowe (37,5%). Innowacyjne rozwiązania w zakresie metod i form dydaktycznych najmniej popularne okazały się wśród studentów matematyki. Tutaj przeważało zdecydowane przywiązanie do wypróbowanych już strategii organizowania pracy lekcyjnej nauczyciela i ucznia. Mniej popularne w tej grupie okazały się tylko innowacje organizacyjne. Co czwarty badany student wskazywał na proces wychowania, jako istotną płaszczyznę w ramach, której może być realizowana aktywność innowacyjna (27,5%). Wymieniane były również zmiany dotyczące organizacji instytucji (17,5%) oraz realizacji procesu opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (8,3%). Ostatnia ze wskazanych kategorii największą popularnością cieszyła się wśród studentów biologii.
Należy zwrócić uwagę, że zaprezentowane rodzaje innowacji pedagogicznych w niektórych przypadkach mogą stanowić kategorię podrzędną i zawierająca się w innej. Tak jest np. w przypadku wyodrębnienia zbioru innowacji dotyczących wychowania, opieki, czy działań dydaktycznych. W zbiorach tych wyodrębnić można podkategorie innowacji programowych, czy metodycznych. Ponadto nie uwzględniono tutaj tzw. kategorii mieszanych czyli takich, gdy innowacje dotyczą jednocześnie procesu dydaktyczno-wychowawczego albo wychowawczo-opiekuńczego, bądź mają charakter programowo- metodyczny itd. Jak pisze Daniela Rusakowska w praktyce rzadko można spotkać typy innowacji tzw. czystych, częstsze są ich wyżej wymienione kombinacje (D. Rusakowska, s. 34).
Jako przykłady innowacyjnych rozwiązań badani studenci podawali: nauczanie zintegrowane, programy autorskie, wprowadzenie dramy i innych metod aktywizujących w nauczaniu przedmiotów szkolnych, założenia dotyczące tworzenia „szkoły bezstresowej”, wspieranie idei podmiotowego traktowania ucznia, oceny opisowe w klasach młodszych, dostosowywanie przekazywanych wiadomości do potrzeb codziennego życia.
Źródła informacji na temat innowacji pedagogicznych
Najczęściej informacje na temat pedagogicznej aktywności innowacyjnej studenci uzyskiwali w toku zajęć wykładowych i ćwiczeń w uczelni, ale także w trakcie praktyk nauczycielskich odbywanych w szkołach. Takie wskazania pojawiały się wśród badanych ze wszystkich kierunków studiów.
Kolejną grupę stanowiły media, a wśród nich: audiowizualne – TV, radio; komputerowe – Internet oraz drukowane – czasopiśmiennictwo naukowe. Potraktowane łącznie pojawiały się wśród odpowiedzi badanych najczęściej, jednak rozpatrywane rozdzielnie sytuują się na dalszych pozycjach klasyfikacji. Najczęściej badani wskazywali telewizję (43,3%). Następnie czasopiśmiennictwo naukowe (35%) i radio (25%). Stosunkowo niewiele osób, bo tylko 18,3% (czyli 22 z ponad stuosobowej grupy) wymieniło Internet jako źródło, z którego czerpią wiadomości na temat nowatorskich rozwiązań i ich istoty. Przyczyny takiego stanu mogą być różne. Odpowiedzi takie mogą wynikać na przykład z tego, że choć studenci korzystają z Internetu, to jednak nie czynią tego z intencją zdobywania informacji właśnie na temat działań innowacyjnych. Najliczniej z tego źródła informacji (również na podejmowany temat) korzystają studenci matematyki 37,5% (16 osób) oraz biologii 20,8% (5 osób). Najrzadziej zaś badani na kierunku filologia polska 4,1% (1 osoba).
Nieliczne są odpowiedzi dotyczące udziału w studenckich kołach naukowych (zaledwie 2,5 % badanych – taka odpowiedź pojawiła się tylko w grupie studentów biologii) a także tematycznych odczytach i konferencjach. Tłumaczyć tę sytuację można bądź niechętną postawą studentów do uczestnictwa w tego typu przedsięwzięciach, bądź też tym, że problematyka o którą studenci zostali zapytani nie jest w ich trakcie podejmowana – dlatego nie stanowią one popularnej drogi „dowiadywania się” o innowacjach.
Natomiast na pozytywną stronę procesu studiowania i jego wymiaru edukacyjnego, wskazuje fakt, że co czwarty badany student (23,3%) zagadnienie innowacji dyskutuje w grupie znajomych w ten sposób zasilając swą wiedzę o nowe wiadomości, bądź weryfikując tę już posiadaną. Równie istotne jest to, że blisko trzydzieści procent (29,1%) badanych poszukuje samodzielnie wiadomości na ten temat (w toku lektury pism i literatury przedmiotu). W skład tej grupy wchodzą przede wszystkim studenci na kierunku filologia polska oraz wczesna edukacja zintegrowana (po 41,6% – 10 osób). Ta droga okazała się być najmniej popularna wśród studentów matematyki, wskazania w tej grupie wyniosły 16, 6%.
Liczna 71,6% grupa badanych podkreśliła, że problematyka związana z metodyką działań innowacyjnych powinna zajmować więcej miejsca w toku np. zajęć pedagogicznych i dydaktyk przedmiotowych. Poza ogólnie ujętą problematyką innowacji, powinien tam być prezentowany dorobek współczesnych pedagogów polskich i zagranicznych (36,6%) oraz relacjonowany przebieg konkretnych przedsięwzięć eksperymentalnych (17,5%). Inne propozycje to potrzeba poznania praktycznych rozwiązań problemów społecznych, dotyczących również szkoły, takich jak: narkomania, zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym, pracy z dziećmi i młodzieżą zdolnymi ale także trudnymi, nadpobudliwymi, depresyjnymi. Taką potrzebę widzi 1,6% studentów.
Należy zaznaczyć, że niemal wszyscy studenci – 119 osób (tj. 99,1%) planuje podjąć pracę w szkole. Większość spośród nich (86,6%) zamierza doskonalić posiadaną wiedzę na temat rozwiązań innowacyjnych. Przewaga odpowiedzi zawierających założenia o podejmowaniu prób doskonalenia się w innowacyjnej problematyce, dowodzi że studenci doceniają znaczenie tego zagadnienia i dążą do zdobycia podstaw i umiejętności dla tego typu działań. Studia podyplomowe (53,3%) oraz kursy, szkolenia i warsztaty (odpowiednio: 42,5% i 46,6%) wymieniane były jako podstawowe sposoby kształtowania kompetencji innowacyjnych. Wymieniane były również samodzielna praca nad doskonaleniem (już wówczas) zawodowym, polegająca na lekturze aktualnej literatury, czasopism poświęconych omawianej problematyce (32,5%) oraz udział w konferencjach (27,5%).
Źródła rozwoju innowacji
Studenci największy udział w powstawaniu i rozpowszechnianiu innowacji przypisywali autorom i wykonawcom nowych propozycji rozwiązań. Zatem 71, 6% uważa, że najistotniejsza jest postawa jaką przyjmuje innowator i siła jego oddziaływania. W tej kategorii odpowiedzi występuje duża zgodność pomiędzy studentami reprezentującymi wszystkie kierunki studiów. Jako ważne wymieniano elastyczność systemu szkolnego (58,3%) oraz środki finansowe (54,1%) nierzadko niezbędne dla uruchomienia tego typu przedsięwzięć. Istotne dla takiego działania zdaniem studentów są, również sprawne zorganizowanie instytucji szkolnej (41,6%), współpraca w zespole nauczycielskim oraz kierownictwo wspierające i promujące tego typu aktywność wśród pracowników (35%).
Inne warunki potrzebne dla rozwoju innowacji w środowisku szkolnym to: sprawna komunikacja pomiędzy wszystkimi podmiotami w szkole (27,5%), atrakcyjność proponowanej zmiany tzn. domniemanie o wysokim prawdopodobieństwie korzyści wynikającej z jej wprowadzenia (20%) i wreszcie warunki techniczne potrzebne dla efektywnego funkcjonowania zastosowanego unowocześnienia (19,1%).
Przeszkody na drodze wprowadzania innowacyjnych rozwiązań
Badani największe ograniczenia dla rozwoju ruchu innowacyjnego upatrywali w niewystarczającej bazie materialnej (63,3%), chodzi tutaj zarówno o środki finansowe, jak i infrastrukturę, która dla wprowadzenia pewnych innowacji wymaga szeregu zmian. Istotnym ograniczeniem są braki tkwiące w niewystarczających dla działalności innowacyjnej kompetencjach pedagogicznych nauczycieli (62,5%). Dotyczą one tak posiadanej wiedzy, która stanowić może podłoże teoretyczne dla planowania unowocześnień, jak również umiejętności realizacyjnych, czy skutecznego współdziałania w zespole. Hamująco na rozwój innowacji wpływa także oparte na nieufności negatywne ustosunkowanie wobec wszelkich przekształceń (49,1%), czy też zachowawcza mentalność samych nauczycieli – na co zwróciło uwagę 47,5% studentów.
Podjęta problematyka wydaje się być szczególnie istotna dla funkcjonowania nowoczesnej szkoły, jako integralnego elementu świata podlegającego ciągłym zmianom. Przemiany dokonujące się we wszystkich dziedzinach życia społecznego, politycznego, czy gospodarczego niejako wymuszają stan ciągłej gotowości do podejmowania aktywności zmierzającej ku aktualizowaniu i dostosowywaniu rozwiązań stosowanych na polu oświatowym, do tychże zmiennych warunków. Zagadnienie innowacji pedagogicznych powinno, zatem stanowić przedmiot zainteresowania nie tylko podejmującego już pracę zawodową nauczyciela, lecz również przenikać treści kształcenia przekazywane w trakcie studiów wyższych.
Zaprezentowane wyniki badań wskazują, że w większości studenci posiadają podstawowe wiadomości na temat innowacji pedagogicznych, poprawnie tę kategorię definiują nawet wówczas, gdy odpowiedzi swe częściowo opierają na przekonaniach intuicyjnych; w sposób przejrzysty dokonują podziału innowacyjnych rozwiązań, jak również wskazują źródła stymulacji i hamowania tego typu działań. Pojawiły się wszakże również odpowiedzi, sugerujące całkowity brak zainteresowania problematyką innowacji, co trudno jest uznać za fakt bez znaczenia dla efektywności pracy pedagogicznej tych osób. Pozostaje jednak wierzyć, że stanowisko te nielicznie przecież reprezentowane, bo przyjęło je w badaniach zaledwie 7,5% respondentów (9 osób), w niedalekiej przyszłości poddane zostanie rewizji i zmianie. Tym bardziej potrzebne są szerokie ramy innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie pedagogiki, tak aby pojawiające się w ich orbicie osoby, w pewnym sensie odczuwały powinność doskonalenia swego warsztatu pracy.
Bez wątpienia wszakże innowacje pedagogiczne stanowią temat aktualny i otwarty tak dla teoretycznych refleksji, jak i praktycznych poszukiwań.
Jeśli chcesz wykorzystać ten tekst > skontaktuj się ze mną
adres e-mail: aldona@crealdi.pl
BIBLIOGRAFIA:
Barański C.: Uwarunkowania działalności innowacyjnej nauczycieli. Warszawa 1986.
Giza T.: Kształtowanie kompetencji innowacyjnych studentów uczelni pedagogicznych (na podstawie badań eksperymentalnych).
Hoffa A.: Innowacje pedagogiczne czynnikiem optymalizacji procesu dydaktycznego. „Nauczyciel i Wychowanie” 1981, nr 3.
Jakowicka M.: Metodologiczne aspekty innowacji edukacyjnych. [W:] Edukacja i rozwój. Jaka szkoła? Jaki nauczyciel? Jakie wychowanie?. Pod red. A. Jopkiewicza, Kielce 1995.
Kawula S.: Człowiek w relacjach socjopedagogicznych. Toruń 1999.
Radziewicz J.: Warunki podejmowania pedagogicznych decyzji innowacyjnych. [W:] Twórczość – wyzwanie XX1 wieku. Oprac. E. Dombrowska, A. Niedźwiedzka, Kraków 2003.
Rusakowska D.: Innowacje pedagogiczne w świetle obowiązujących przepisów. „Nowa Szkoła” 1997, nr 8.
Rusakowska D.: W stronę edukacyjnego dyskursu nowoczesności. Warszawa 1995.
Schulz R.: Szkoła – instytucja – system – rozwój. Toruń 1992.
Schulz R.: Studia z innowatyki pedagogicznej. Toruń 1996.
Stokłosa B., Barłóg K.: Psychopedagogiczne podstawy kształcenia nauczycieli. [W:] Kształcenie nauczycieli w kontekście integracji europejskiej. Pod red. M. Ochmańskiego, Lublin 1997.
Tyrała P.: Wychowanie i kształcenie dla zmiany społecznej – stan i perspektywy. Rzeszów 1998.